Het is schreinend en hartverscheurend. Er bereiken ons verhalen van niet ver hier vandaan, waar mensen ziek uit hun huizen gehaald worden, overlijden en begraven worden, zonder dat hun geliefden en familieleden ze nog hebben kunnen zien of afscheid hebben kunnen nemen. Het is het scenario waar nachtmerries van gemaakt worden. Alle rituelen die we normaal hebben om met de dood om te leren gaan vallen in deze ongekende crisissituatie weg. We staan met lege handen tegenover de grootsheid van de dood. De maatregelen die mensen de kans ontnemen op het nemen van afscheid zijn niet zonder dringende reden genomen, maar de consequenties van rouw zonder afscheid kunnen groot zijn.
Ook hier in Nederland zullen sommigen van ons in een dergelijke situatie belanden. Deze blog heeft tot doel om uit te leggen wat het effect kan zijn van rouw zonder afscheid. Daarnaast worden een aantal tips beschreven die misschien kunnen helpen om, gegeven de sociale isolatie waarin we ons als maatschappij bevinden, toch iets te kunnen doen wanneer het gaat om afscheid nemen waar dat officieel niet mogelijk is.
In dit model van William Worden worden 4 rouwtaken beschreven. Deze taken beschrijven het werk dat rouwenden doen om na een verlies weer verder te kunnen met hun leven:
1. De realiteit van het verlies onder ogen zien. Erkennen dat de overledene er niet meer is en niet meer terug zal komen.
2. Het aanvaarden en doorleven van de emotionele pijn, die het gevolg is van het verlies.
3. Je leven opnieuw inrichten na het verlies. De draad weer oppakken, hoe moeilijk dat ook kan zijn.
4. Het verlies een plaats geven in je leven. Anders gezegd: het verlies verweven met je verdere leven.
Rouwtaken in afscheidsloze tijden
Wanneer je geen afscheid hebt kunnen nemen van iemand die dood is, kunnen rouwtaak 1 en 2 (en daarmee ook de latere rouwtaken) in het gedrang komen. De eerste periode na een overlijden, de week waarin we een begrafenis / crematie regelen, teksten uitzoeken die gesproken kunnen worden, muziek verzamelen die betekenis vol was voor de overledene of de achterblijvers en bij elkaar komen om iemand te gedenken bieden vooral bij rouwtaak 1 (de realiteit onder ogen zien) een belangrijke steun. Wanneer je actief bezig bent met een gezamenlijk afscheid, krijg je kans om, stukje bij beetje, het besef dat iemand echt dood is tot je door te laten dringen. Wanneer dit afscheid je afgenomen wordt, kan het soms veel langer duren voordat deze zware waarheid echt tot de achterblijvers doordringt. Het is echter nodig dat deze eerste stap genomen wordt, voordat een rouwproces zijn natuurlijke gang kan nemen.
Voor rouwtaak 2 (het doorleven van de pijn) is het voor velen nodig om zich gesteund te voelen door anderen. Het toelaten van deze heftige emoties maakt je kwetsbaar, en kan doodeng zijn. In contact zijn met anderen die ook rouwen, maakt dat je gevoelens durft te delen, waardoor het makkelijker wordt om deze gevoelens toe te laten. Anderen kunnen je steunen door te praten, maar ook door dingen voor je te doen en je fysiek te laten voelen dat ze er voor je zijn. Wanneer je het overlijden van je geliefde in zelf-isolatie moet verwerken wordt dit nog vele malen moeilijker dan gedurende een normaal rouwproces, omdat een aantal van de dingen die we kunnen doen (iemand omhelzen, een hand vasthouden, samen koken) ons ontnomen worden.
Wat kunnen we toch doen?
Hopelijk wordt de situatie waarin we geen afscheid kunnen nemen van onze doden ons zo veel mogelijk bespaard. Maar door de sociale isolatie zullen we minder bij onze geliefden kunnen zijn dan we in tijden van rouw zouden willen. Hieronder staan drie tips die kunnen helpen.
1. Bedenk een ritueel dat je kunt doen met achterblijvers die geen afscheid hebben kunnen nemen. Dit kan iets zijn dat iedereen vanuit zijn eigen huis doet, maar dat via telefoon, facetime of skype met elkaar gedeeld wordt. Een ritueel hoeft niet groot te zijn. Een kaarsje aansteken is ook een ritueel. Het feit dat je het met elkaar op hetzelfde moment doet maakt het krachtig.
2. Zorg voor iets tastbaars. Zorg dat degene die alleen rouwt iets heeft dat hij of zij kan zien en dat hem of haar eraan herinnert dat er mensen zijn die ze tot steun kunnen zijn. Verzamel verhalen over de overledene die je bundelt en toestuurt, laat een mooie foto inlijsten, of stuur elke dag een kaartje. Een tastbaar iets zal achterblijvers helpen om zich te herinneren dat ze niet alleen zijn. Hoe meer persoonlijke aandacht jij erin stopt, hoe waardevoller het zal zijn voor de ontvanger.
3. Maak samen plannen voor een bijeenkomst op het moment dat we elkaar wel weer mogen vasthouden. Doordat je samen nadenkt over hoe deze bijeenkomst eruit zou zien en wie daarbij zouden kunnen zijn, zet je de rouwverwerking al in gang. Het is fijn om naar iets gezamelijks uit te kunnen kijken, het geeft iedereen een doel om naartoe te werken, en dat is vaak een van de dingen die mensen op de been houden.
Rouwen doe je samen, en ook in tijden van corona en isolatie kun je wel degelijk een gevoel van samen bereiken. Wees creatief in hoe je dingen aanpakt, en gebruik alle technische middelen die tot je beschikking staan. Zo hoeven we het onze geliefden die rouwen nooit alleen te laten doen.
